Biologia

Zakres tematyczny - PINGWIN

Klasa V szkoły podstawowej

1. Mikroskop, preparaty i obserwacje:

• budowa mikroskopu optycznego
• mikroskop elektronowy
• obliczanie powiększenia mikroskopu

2. Składniki chemiczne organizmów:

• pierwiastki budujące ciało organizmów
• podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (białka, cukry, tłuszcze, kwasy nukleinowe, woda, sole mineralne) - budowa, przykłady i ich funkcje

3. Komórka zwierzęca i jej budowa.
4. Komórka roślinna i jej budowa.
5. Komórka bakteryjna i jej budowa.
6. Fotosynteza, chemosynteza.
7. Samożywność i cudzożywność.

Klasa VI szkoły podstawowej

1. Zakres materiału klasy 5.
2. Zwierzęta i ich królestwo:

• cechy zwierząt
• kręgowce i bezkręgowce
• grupy systematyczne kręgowców i bezkręgowców

3. Zwierzęta i ich tkanki:

• rodzaje tkanek zwierzęcych
• obserwacje tkanek pod mikroskopem
• krew jako tkanka płynna
• cechy charakterystyczne poszczególnych tkanek zwierzęcych

4. Od parzydełkowców do pierścienic:

• środowisko życia parzydełkowców
• budowa parzydełkowców
• postacie parzydełkowców
• przegląd parzydełkowców
• przedstawiciele parzydełkowców
• środowisko życia i tryb życia płazińców
• charakterystyczne cechy płazińców
• rozwój tasiemca
• przedstawiciele płazińców
• sposoby zarażenia się tasiemcem, zasady profilaktyki
• środowisko życia nicieni
• charakterystyczne cechy nicieni
• choroby wywoływane przez nicienie

Klasa VII szkoły podstawowej

1. Zakres materiału klasy 6.
2. Budowa komórki prokariotycznej i eukariotycznej.
3. Przegląd tkanek zwierzęcych.
4. Aparat ruchu - aktywny i bierny:

• podział, budowa i znaczenie mięśni, szkielet osiowy, obręczy i kończyn, podział i budowa kości
• higiena i choroby układu ruchu
• budowa kręgów stanowiących aparat ruchowy głowy

5. Układ krążenia:

• budowa i funkcja
• budowa naczyń krwionośnych, serca
• grupy krwi
• proces krzepnięcia krwi
• higiena i choroby układu krążenia
• budowa i funkcje krwi
• budowa i funkcja układu limfatycznego

6. Układ odpornościowy:

• budowa i funkcja
• podział odporności
• komórki układu odpornościowego
• zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego

7. Układ pokarmowy:

• odżywianie: składniki pokarmu (białka, cukry, tłuszcze, witaminy i ich przegląd, sole mineralne)
• budowa i funkcjonowanie układu pokarmowego
• zasady prawidłowego żywienia
• witaminy
• trawienie i wchłanianie składników pokarmowych

Klasa VIII szkoły podstawowej

1. Zakres materiału klasy 7.
2. Genetyka:

• budowa DNA i RNA
• przebieg replikacji
• podziały komórkowe
• ekspresja informacji genetycznej
• cechy kodu genetycznego
• podstawowe pojęcia w genetyce, w tym: gen, genotyp, fenotyp, genom, kariotyp, homozygota, heterozygota, genofor, nukleoid
• budowa kwasów nukleinowych i ich formy; budowa nukleotydu i nukleozydu
• dziedziczenie cech u człowieka, w tym grup krwi; dominacja zupełna; I i II Prawo Mendla
• podział i przyczyny zmienności, w tym: środowiskowa, rekombinacyjna i mutacyjna
• mutacje punktowe (substytucje, insercje i delecje); mutacje chromosomowe strukturalne (delecja, translokacja) i liczbowe (monosmie, trisomie, tetrasomie, nullisomie)
• choroby genetyczne

3. Ewolucjonizm:

• mechanizmy i prawidłowości ewolucji, w tym mutacje, dobór naturalny, dryf genetyczny, adaptacje
• przykłady doboru stabilizującego, rozdzielającego i kierunkowego
• historia myśli ewolucyjnej, dowody ewolucji, powstanie życia na Ziemi

4. Antropogeneza:

• systematyka człowieka; różnice między człowiekiem rozumnym a innymi naczelnymi, w tym człekokształtnymi
• przebieg ewolucji człowieka
• pochodzenie człowieka

5. Ekologia:

• podstawowe pojęcia w ekologii
• tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty
• organizm a środowisko
• interakcje między i wewnątrzpopulacyjne
• strategie rozrodu - r i K
• zależności pokarmowe - interakcje antagonistyczne i nieantagonistyczne wraz z przykładami - allelopatia, pasożytnictwo, drapieżnictwo, roślinożerność, konkurencja, protokooperacja, komensalizm, mutualizm; pojęcie mutualizmu fakultatywnego i obligatoryjnego; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności pokarmowych
• materia i energia w ekosystemie; budowa ekosystemu
• cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania (WKLĘSŁA, WYPUKŁA) i wzrostu populacji - jotowata i esowata

Zakres tematyczny - PANDA

Klasa V szkoły podstawowej

1. Wirusy i bakterie.
2. Różnorodność protistów:

• różnorodność budowy protistów
• czynności życiowe protistów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie)
• drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty

2. Budowa i różnorodność grzybów; porosty:

• środowisko życia grzybów
• cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do grzybów
• różnorodność budowy grzybów
• czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie)
• budowa porostów
• typy plech
• znaczenie porostów

3. Tkanki i organy roślinne:

• rodzaje tkanek roślinnych
• korzeń - budowa i funkcje, przekształcenia
• pęd - budowa i funkcje, przekształcenia
• liść - główne funkcje, budowa, przekształcenia

Klasa VI szkoły podstawowej

1. Zakres materiału klasy 5.
2. Mięczaki:

• występowanie
• wygląd i cechy
• zróżnicowanie
• znaczenie w przyrodzie i dla ludzi

3. Kręgowce zmiennocieplne: Ryby - kręgowce środowisk wodnych:

• charakterystyczne cechy kręgowców
• gromady kręgowców
• środowisko życia ryb
• przystosowania ryb do życia w wodzie
• budowa zewnętrzna ryb
• sposób rozmnażania i rozwój ryb
• opieka ryb nad potomstwem
• przegląd ryb
• gatunki chronione ryb

4. Kręgowce zmiennocieplne: Płazy - kręgowce wodno-lądowe:

• środowisko życia płazów
• przystosowania płazów do życia w środowisku wodno-lądowym
• narządy oddechowe płazów
• rozmnażanie i rozwój płazów
• zróżnicowanie budowy i trybu życia płazów
• gatunki płazów żyjące w Polsce
• przegląd płazów
• gatunki chronione płazów

5. Kręgowce zmiennocieplne: Gady - kręgowce lądowe:

• środowisko życia
• przystosowania
• oddychanie i rozmnażanie
• zróżnicowanie
• przegląd i znaczenie, ochrona

Klasa VII szkoły podstawowej

1. Zakres materiału klasy 6.
2. Narządy zmysłów człowieka:

• charakterystyka narządów zmysłów
• wady wzroku i słuchu

3. Regulacja nerwowa i hormonalna:

• podział układu nerwowego
• charakterystyka układu nerwowego
• budowa neuronu
• odruchy i budowa łuku odruchowego
• choroby układu nerwowego
• układ hormonalny
• gruczoły dokrewne i ich przegląd, rola i rodzaje hormonów
• zasada działania hormonów, antagonistyczne działanie hormonów
• choroby układu dokrewnego

4. Układ wydalniczy:

• budowa układu wydalniczego
• etapy powstawania moczu ostatecznego
• skład moczu
• higiena i choroby układu wydalniczego

5. Rozmnażanie, wzrost i rozwój:

• budowa i rola żeńskiego i męskiego układu rozrodczego; cykl miesiączkowy
• choroby przenoszone drogą płciową
• od poczęcia do narodzin; rozwój płodu
• ciąża - planowanie, higiena i zagrożenia
• od narodzin do starości
• podstawowe metody i środki antykoncepcyjne

Klasa VIII szkoły podstawowej

1. Zakres materiału klasy 7.
2. Ekologia:

• podstawowe pojęcia w ekologii
• tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty
• organizm a środowisko
• interakcje między i wewnątrzpopulacyjne
• strategie rozrodu - r i K
• zależności pokarmowe - interakcje antagonistyczne i nieantagonistyczne wraz z przykładami - allelopatia, pasożytnictwo, drapieżnictwo, roślinożerność, konkurencja, protokooperacja, komensalizm, mutualizm; pojęcie mutualizmu fakultatywnego i obligatoryjnego; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych
• materia i energia w ekosystemie
• cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania (WKLĘSŁA, WYPUKŁA) i wzrostu populacji - jotowata i esowata
• cykle biogeochemiczne - węgiel, azot
• struktura i funkcjonowanie ekosystemu
• biomy lądowe
• sukcesja ekologiczna
• zanieczyszczenia środowiska
• gatunki inwazyjne
• źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, smog i jego rodzaje
• odpady i ich segregacja - pojemniki do segregacji i zasady segregacji odpadów

3. Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody:

• rodzaje zasobów przyrody oraz skutki ich niewłaściwej eksploatacji
• odnawianie zasobów przyrody
• zrównoważony rozwój
• ochrona zasobów przyrody na co dzień

4. Człowiek i środowisko:

• sposoby ochrony przyrody
• wpływ człowieka na różnorodność biologiczną
• racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody
• różnorodność biologiczna

5. Genetyka i ewolucjonizm:

• genetyka klasyczna I i II Prawo Mendla
• dziedziczenie cech - dominacja zupełna i niezupełna, kodominacja (dziedziczenie grup krwi), cechy sprzężone z płcią Hemofilia i daltonizm); zadania genetyczne
• zmienność organizmów; zmienność mutacyjna; mutacje punktowe i chromosomowe liczbowe - przykłady chorób punktowych - autosomalnych recesywnych, dominujących oraz chorób chromosomowych liczbowych i strukturalnych oraz ich zapisy
• mutacje punktowe (substytucje, insercje i delecje); mutacje chromosomowe strukturalne (delecja, translokacja) i liczbowe (monosmie, trisomie, tetrasomie, nullisomie)
• choroby genetyczne
• przykłady cech recesywnych i dominujących u człowieka
• pojęcia: kariotyp, genom, gen, genotyp, mutacja milcząca, spontaniczna, indukowana, dynamiczna, zmiany sensu, zmiany ramki odczytu
• pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji
• czynniki ewolucji